مقدمه

سویا یکی از محصولات زراعی پرکاربرد و پرمصرف در سراسر جهان است که به عنوان منبع اصلی پروتئین، روغن و خوراک دام استفاده می‌شود. این گیاه که در اصل گیاه بومی آسیای شرقی است، به یکی از محصولات اصلی در کشاورزی جهانی تبدیل شده است، به ویژه در کشورهایی مانند آمریکا، برزیل و آرژانتین که بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سویا هستند. بازار جهانی سویا وسیع و پیچیده است و تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله شرایط آب و هوایی، روش‌های کشاورزی، سیاست‌های تجاری بین‌المللی و دینامیک ژئوپلیتیکی قرار دارد.

کاربردها و اهمیت سویا

سویا به طور عمده در سه حوزه اصلی استفاده می‌شود:

1. خوراک دام: کنجاله سویا، که فراورده جانبی استخراج روغن است، یکی از اجزای اصلی خوراک حیوانات به ویژه برای طیور، خوک و دام به شمار می‌رود.
2. تولید روغن: روغن سویا به عنوان روغن پخت و پز مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین در تولید بیودیزل (سوخت گیاهی) که به عنوان یک منبع انرژی تجدیدپذیر اهمیت بسیاری به‌دست آورده است، کاربرد دارد.
3. محصولات غذایی: سویا برای تولید محصولات غذایی مختلفی مانند توفو (خمیر سویا)، شیر سویا، سس سویا و سایر محصولات تخمیری سویا استفاده می‌شود که در رژیم‌های غذایی گیاه‌خواری و وگان اهمیت ویژه‌ای دارند.

تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اصلی

• آمریکا: ایالات متحده آمریکا یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان سویا است. این کشور دارای زیرساخت‌های پیشرفته‌ای برای کشت، فرآوری و صادرات سویا است. منطقه غرب میانه که به «کمربند سویا» معروف است، منطقه اصلی کشت سویا در آمریکا می‌باشد.
• برزیل: برزیل در دهه‌های اخیر، به سرعت تولید سویای خود را افزایش داده و اغلب با آمریکا، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده، رقابت می‌کند. توسعه کشت سویا در برزیل با جنگل‌زدایی در مناطق آمازون و سِرادو همراه بوده که نگرانی‌های زیست‌محیطی را برانگیخته است.
• آرژانتین: آرژانتین نیز یکی دیگر از تولیدکنندگان عمده سویا است و به صنعت فرآوری گسترده خود معروف است. این کشور، بخش قابل توجهی از کنجاله و روغن سویای خود را صادر می‌کند.
• چین: چین بزرگ‌ترین واردکننده سویا در جهان است که به دلیل تقاضای بالای خود برای خوراک دام و روغن خوراکی به واردات سویا نیاز دارد. این کشور بخش عمده‌ای از سویای مورد نیاز خود را از آمریکا و برزیل وارد می‌کند.
•  

پویایی‌های بازار

بازار جهانی سویا تحت تأثیر چندین عامل کلیدی قرار دارد:

1. آب و هوا و اقلیم: تولید سویا به شدت به شرایط آب و هوایی وابسته است. خشکسالی، سیل و دمای نامتعادل می‌تواند به طور قابل توجهی بر بهره‌وری این محصول تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، الگوهای آب و هوایی در طول فصل رشد در غرب میانه آمریکا به دقت رصد می‌شود، زیرا می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر عرضه جهانی داشته باشد.
2. سیاست‌های تجاری بین‌المللی: سیاست‌های تجاری نقش مهمی در بازار سویا ایفا می‌کنند. تعرفه‌ها، توافقات تجاری و محدودیت‌های واردات و صادرات می‌توانند مبادله سویا بین کشورها را تغییر دهند. به عنوان مثال، جنگ تجاری بین آمریکا و چین در سال‌های 2018-2019 منجر به اختلالات زیادی در تجارت سویا شد، زیرا چین تعرفه‌هایی بر سویای آمریکا اعمال کرد که منجر به تغییر در مبادلات تجاری جهانی شد.
3. نرخ‌های ارز: از آنجا که سویا به صورت جهانی معامله می‌شود، نوسانات ارز می‌تواند بر قیمت‌ها و دینامیک تجاری تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، تقویت دلار می‌تواند سویای آمریکا را برای خریداران خارجی گران‌تر کرده و تقاضا را کاهش دهد.
4. سیاست‌های سوخت‌های زیستی: تقاضا برای روغن سویا تحت تأثیر سیاست‌های مربوط به سوخت‌های زیستی قرار دارد. در آمریکا و اروپا، دستورالعمل‌ها و یارانه‌های تولید بیودیزل می‌تواند تقاضا برای روغن سویا را افزایش داده و به تبع آن، بر قیمت سویا تأثیر بگذارد.
5. پیشرفت‌های تکنولوژیکی: پیشرفت‌های تکنولوژیکی در کشاورزی، از جمله استفاده از سویای اصلاح ژنتیکی شده (GM)، منجر به افزایش محصول و مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها شده است. با این حال، استفاده از سویای GM  تحت نظارت‌های قانونی در بازارهای مختلف قرار دارد که می‌تواند بر تجارت تأثیر بگذارد.
6. نگرانی‌های زیست‌محیطی و پایداری: توسعه کشت سویا، به ویژه در برزیل، نگرانی‌هایی در مورد جنگل‌زدایی و تأثیر آن بر تنوع زیستی به وجود آورده است. این نگرانی‌ها منجر به افزایش نظارت و تقاضا برای سویای تولید شده به صورت پایدار شده و بر روندهای بازار و ترجیحات مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارد.
7. شرایط اقتصادی جهانی: سلامت کلی اقتصاد جهانی بر تقاضا برای سویا تأثیر می‌گذارد، به ویژه در بازارهای نوظهور که تغییرات در رژیم‌های غذایی و افزایش مصرف گوشت، منجر به افزایش تقاضا برای خوراک دام می‌شود.
8. سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری: سویا در بازارهای کالای جهانی نیز معامله می‌شود که در آن قیمت‌ها می‌توانند تحت تأثیر معاملات سفته‌بازی و جریان‌های سرمایه‌گذاری قرار گیرند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری تأمینی و سایر سرمایه‌گذاران نهادی، اغلب در قراردادهای آتی سویا پوزیشن‌هایی اتخاذ می‌کنند که می‌تواند منجر به نوسانات قیمتی شود.

چشم‌انداز بازار

آینده بازار سویا احتمالاً تحت تأثیر چندین روند نوظهور قرار خواهد گرفت:

• پایداری و گواهینامه‌ها: تقاضا برای سویای تولید شده به صورت پایدار در حال افزایش است و گواهینامه‌هایی مانند میز گرد در خصوص سویای معتبر (RTRS) مورد توجه قرار دارند. این روند می‌تواند الگوهای تجاری و قیمت‌گذاری را تحت تأثیر قرار دهد.
• ادغام تکنولوژی: ادغام کشاورزی دقیق، تحلیل داده‌ها و بیوتکنولوژی می‌تواند بهره‌وری و پایداری در کشت سویا را بهبود بخشد.
• تغییرات در دینامیک تجاری: با تلاش چین برای تنوع‌بخشی به منابع سویا و کاهش وابستگی به واردات از آمریکا، سایر کشورها، به ویژه در آمریکای جنوبی، ممکن است شاهد افزایش تقاضا باشند.
• تغییرات اقلیمی: تغییرات بلندمدت در الگوهای اقلیمی می‌تواند جغرافیای کشت سویا را تغییر دهد، به طوری که برخی مناطق برای کشت سویا مناسب‌تر شده و برخی دیگر با ریسک‌های بیشتری مواجه شوند.
• پروتئین‌های جایگزین: افزایش پروتئین‌های جایگزین، مانند گوشت آزمایشگاهی یا پرورشی و محصولات پروتئینی گیاهی، می‌تواند بر تقاضا برای سویا به ویژه در بخش غذایی تأثیر بگذارد.

نتیجه‌گیری

بازار سویا یک سیستم جهانی پیچیده و پویاست که تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد، از جمله شیوه‌های کشاورزی، شرایط آب و هوایی، سیاست‌های تجاری بین‌المللی و پیشرفت‌های تکنولوژیکی. درک این عوامل برای همه ذینفعان در زنجیره تأمین، از کشاورزان و فرآوران تا تجار و سیاست‌گذاران، ضروری است. با ادامه مواجهه جهان با مسائل پایداری، امنیت غذایی و رشد اقتصادی، سویا همچنان یکی از اجزای حیاتی کشاورزی و تجارت جهانی خواهد بود.